Czym jest metoda rybiego szkieletu? Diagram Ishikawy

Czy kiedykolwiek stanąłeś przed problemem, który wydawał się nie mieć jednego prostego rozwiązania? Może to był spadek sprzedaży w twoim sklepie, mimo że starasz się jak możesz? Albo ciągłe spóźnienia pracowników, choć wydawało się, że masz świetny zespół? A może twoje dziecko nagle zaczęło mieć trudności w szkole i nie wiesz, od czego zacząć? W takich sytuacjach przydatna okazuje się metoda rybiego szkieletu. Zapraszam do bliższego przyjrzenia się temu sposobowi rozwiązywania problemów.

Czym jest metoda rybiego szkieletu?

Metoda rybiego szkieletu, znana również jako diagram Ishikawy lub diagram przyczyn i skutków, to prosty, ale niezwykle skuteczny sposób na rozłożenie problemu na czynniki pierwsze. Nazwa pochodzi stąd, że diagram, który się tworzy, przypomina właśnie szkielet ryby. Wyobraźmy sobie rybę. Jej głowa to twój główny problem. Kręgosłup to droga do rozwiązania, a wszystkie ości odchodzące od kręgosłupa? To różne możliwe przyczyny twojego problemu.

Historia diagramu ryby

Pomysł na tę metodę pojawił się w latach 60. XX wieku. Jej twórcą był japoński inżynier Kaoru Ishikawa, który pracował nad poprawą jakości w fabrykach. Ishikawa szukał sposobu, który pozwoliłby mu i jego zespołowi zobaczyć cały obraz sytuacji przy analizie wad produkcyjnych.

Metoda okazała się tak skuteczna, że szybko rozprzestrzeniła się nie tylko w Japonii, ale na cały świat. Co ciekawe, nie ograniczyła się tylko do fabryk – ludzie zaczęli ją stosować w biznesie, edukacji, a nawet w życiu osobistym.

Jak działa metoda rybiego szkieletu?

Metoda rybiego szkieletu opiera się na założeniu, że każdy problem ma wiele potencjalnych przyczyn, które można systematycznie zidentyfikować i przeanalizować. Oto kluczowe elementy tej metody:

1. Problem lub efekt – reprezentowany przez „głowę ryby”, jest to główny problem lub efekt, który zespół próbuje zrozumieć i rozwiązać.
2. Główne kategorie przyczyn – reprezentowane przez główne „ości” ryby, są to ogólne obszary, w których mogą występować przyczyny problemu.
3. Szczegółowe przyczyny – określone przez mniejsze „ości” odchodzące od głównych kategorii, są to konkretne czynniki, które mogą przyczyniać się do problemu.
4. Analiza – po stworzeniu diagramu zespół analizuje zidentyfikowane przyczyny, często używając dodatkowych technik, takich jak „5 x WHY?” do głębszego zrozumienia podstawowych problemów.

Jak to działa w praktyce?

Wyobraźmy sobie sytuację, w której właściciel restauracji zauważył spadek liczby klientów. Oto jak mógłby zastosować metodę rybiego szkieletu:

1. Określenie problemu – spadek liczby klientów w restauracji. To będzie „głowa” ryby.

2. Narysowanie „kręgosłupu” ryby – głównej linii prowadzącej do problemu.

3. Zastanowienie się nad głównymi kategoriami przyczyn. W przypadku restauracji mogłyby to być: jedzenie, obsługa, atmosfera, ceny, konkurencja. Każda z tych kategorii staje się główną „ością” ryby.

4. Dodanie do każdej głównej „ości” bardziej szczegółowych przyczyn. Na przykład, pod jedzeniem mogłoby się znaleźć: jakość składników, umiejętności kucharza, wielkość porcji.

5. Analiza wszystkich przyczyn. Które wydają się najbardziej prawdopodobne? Które można łatwo sprawdzić lub zmienić?

Główne kategorie przyczyn

W wielu sytuacjach, zwłaszcza w biznesie i produkcji, często używa się sześciu głównych kategorii, znanych jako „6M”:

1. Maszyny (Machines) – to wszystko, co związane ze sprzętem i narzędziami. W restauracji byłyby to piece, lodówki, czy system do przyjmowania zamówień.

2. Metody (Methods) – sposób wykonywania pracy. To mogą być przepisy kulinarne, sposób obsługi klientów czy procedury sprzątania.

3. Materiały (Materials) – to, z czego korzysta się w procesie. W restauracji to składniki do potraw, ale też środki czystości czy papier do menu.

4. Ludzie (Manpower) – wszystko, co związane z pracownikami – ich umiejętności, motywacja, szkolenia.

5. Pomiary (Measurements) – sposoby mierzenia sukcesu lub porażki. Może to być liczba klientów, oceny w internecie, czy czas oczekiwania na danie.

6. Środowisko (Mother Nature/Environment) – warunki pracy. W restauracji mogłoby to być oświetlenie, temperatura bądź lokalizacja i parking.

Warto pamiętać, że te kategorie to nie sztywne reguły. Można je dostosować do konkretnej sytuacji.

 

Zalety metody rybiego szkieletu

Metoda rybiego szkieletu ma wiele zalet:

• pozwala zobaczyć cały problem na jednym obrazku; to jak mapa myśli, ale bardziej uporządkowana,
• pomaga uporządkować myśli i pomysły; to jak sprzątanie pokoju – gdy wszystko ma swoje miejsce, łatwiej znaleźć to, czego się potrzebuje,
• świetnie sprawdza się w grupach; zachęca do dzielenia się pomysłami i sprawia, że wszyscy czują się wysłuchani,
• często pokazuje aspekty problemu, o których wcześniej się nie myślało,
• łatwość nauczenia i stosowania; nie trzeba być ekspertem, żeby zacząć korzystać z tej metody.

Ograniczenia wynikające z diagramu Ishikawy

Jak każde narzędzie, metoda rybiego szkieletu ma też swoje ograniczenia:

• przy bardzo skomplikowanych sytuacjach, tworzenie kompletnego diagramu może zająć sporo czasu,
• istnieje ryzyko, że niektóre ważne przyczyny mogą zostać przeoczone,
• niektóre problemy są bardziej skomplikowane, niż się wydają na pierwszy rzut oka,
• choć sama metoda jest prosta, jej skuteczne wykorzystanie często wymaga dobrego zrozumienia analizowanego obszaru.

Zastosowanie w edukacji

Metoda rybiego szkieletu sprawdza się też w szkołach w pracy z uczniami. Oto przykład, jak nauczyciel może ją wykorzystać w klasie. Oto przebieg zastosowania:

1. Wprowadzenie. Nauczyciel wyjaśnia metodę, używając prostego przykładu.

2. Wybór problemu. Pedagog wspólnie z klasą wybiera problem do analizy, na przykład „Dlaczego uczniowie mają trudności z czytaniem ze zrozumieniem?”.

3. Burza mózgów. Uczniowie zgłaszają pomysły, co może być przyczyną problemu.

4. Tworzenie diagramu. Na dużym arkuszu papieru rysuje się „szkielet ryby”. Wspólnie z uczniami grupuje się pomysły w główne kategorie.

5. Praca w grupach. Klasa dzieli się na mniejsze zespoły. Każda grupa zajmuje się jedną kategorią przyczyn.

6. Prezentacje. Grupy przedstawiają swoje wnioski reszcie klasy.

7. Dyskusja i wnioski. Cała klasa dyskutuje nad znalezionymi przyczynami i proponuje rozwiązania.

Taka lekcja nie tylko pomaga zrozumieć konkretny problem, ale też uczy uczniów, jak analizować różne sytuacje w życiu.

 

Metoda rybiego szkieletu to prosty, ale skuteczny sposób na rozwiązywanie problemów. Pomaga zobaczyć całość sytuacji, uporządkować myśli i znaleźć przyczyny, których moglibyśmy inaczej nie zauważyć. Choć ma swoje ograniczenia, to jej prostota i wszechstronność sprawiają, że może być przydatna w różnych sytuacjach – od biznesu, przez szkołę, aż po codzienne problemy.

Pamiętaj, nie ma idealnych narzędzi do rozwiązywania problemów. Metoda rybiego szkieletu to jeden z wielu sposobów, który może Ci pomóc. Najważniejsze to próbować różnych podejść i znaleźć to, co działa najlepiej w twojej sytuacji.

Koniecznie sprawdź inne metody kreatywnego rozwiązywania problemów: 

• Osobista analiza SWOT – twoje mocne i słabe strony, szanse i zagrożenia 
• Jak przeprowadzić burzę mózgów? Plus techniki: Mapa myśli, 5xWHY